بارداری پر خطر و مراقبت های ضروری

درصد زیادی از زنان دوران بارداری خود را بدون هیچ مشکل خاصی به پایان می‌رسانند اما بین 10 تا 15 درصد آنان شرایطی را تجربه می‌کنند که به آن بارداری پرخطر می‌گویند. زمانی که یک خانم متوجه بارداری خود می‌شود شادی و هیجان زیادی را تجربه می‌نماید اما با شنیدن بارداری پر خطر ممکن است تمام شادی‌ها به استرس و اضطراب تبدیل شود. ایجاد این حالت ممکن است مربوط به شرایط جسمی مادر یا جنین باشد.

آشنایی با بارداری های پرخطر

در ابتدا باید بدانید تمام افرادی که حاملگی را به صورت طبیعی و سالم آغاز می‌نمایند ممکن است بعد از مدتی در رده‌ی بارداری‌های پرخطر قرار بگیرند. در واقع تمام بارداری‌ها ممکن است خطراتی را برای سلامتی جنین و مادر به همراه داشته باشند اما برخی بارداری‌ها که یک یا چند عامل مشخص موجب به خطر افتادن جان جنین یا مادر می‌شود را بارداری پرخطر می‌نامند. 6 تا 8 درصد بارداری‌های در دسته‌ی بارداری‌های پرخطر قرار می‌گیرند اما حدود 50 درصد بارداری‌ها ممکن است در معرض خطر باشند و نیاز به مراقبت‌های ویژه داشته باشند.

انواع بارداری پرخطر

بارداری‌های پرخطر به چند دسته تقسیم می‌شوند:

1- مخاطرات مرتبط با شرایط مادر

• بیماری‌هایی که پیش از حاملگی وجود داشته‌اند و با حاملگی شرایط بدتر شده است مانند: فشار خون بالا، دیابت، اختلالات خودایمنی، تیروئيد، آسم و یا مشکلات روانی
• مشکلاتی که در بارداری‌های قبلی اتفاق افتاده و پزشک نگران رخداد مجدد آن می‌باشد مانند: پره اکلامپسی و دیابت بارداری، زایمان قبل از هفته 34 در حاملگی‌های قبلی
• شاخص توده بدنی بالای 30 زیرا با عوارضی مانند فشار خون بالا، عفونت، ترومبوز، زایمان زودرس و سزارین همراه است.
• حاملگی چند قلو
• زنان با سابقه ناباروری در اغلب موارد در گروه پر خطر قرار می‌گیرند.

تشخیص و مراقبت از زنانی که در زایمان‌های قبلی خود دچار مشکلاتی بوده‌اند یا اینکه از لحاظ شرایط جسمانی پیش از بارداری بیماری‌های شناخته شده‌ای داشته‌اند کار دشواری نیست، این زنان معمولاً از همان ابتدای بارداری و گاهی از همان زمانی که اقدام به بارداری کرده‌اند تحت مراقبت قرار می‌گیرند اما تشخیص افرادی که در گذشته یا در زایمان‌های قبلی خود مشکل خاصی نداشته‌اند و در بارداری فعلی دچار مشکل هستند کمی پیچیده و سخت می‌باشد بنابراین تمام خانم‌های باردار باید تحت بررسی و آزمایش‌های روتین بارداری قرار بگیرند تا اگر در گروه پرخطر قرار دارند تحت مراقبت و درمان قرار بگیرند.

2.  مخاطرات مرتبط با جنین

• رشد ضعیف نوزاد که در بارداری فعلی یا قبلی تشخیص داده شده است (محدودیت رشد)
• ناهنجاری‌هایی ژنتیکی که حین سونوگرافی در جنین تشخیص داده شده است.
• کم‌خونی جنین به دلیل عدم هماهنگی بین گروه خونی مادر و نوزاد (بیماری رزوس)
• بیماری‌های مادرزادی جنین

علل ایجاد بارداری های پرخطر

برخی از عوامل که موجب می‌شود بارداری در دسته‌ی پر خطر قرار بگیرد عبارت است از:

• سن بالای مادر: خانم‌های باردار بالای 35 سال بیشتر در معرض ابتلا به دیابت بارداری، پره اکلامپسی و محدودیت رشد داخل رحمی هستند.

• بیماری‌های زمینه‌ای مادر: سلامت مادر نقش مهمی در سلامت بارداری و جنین او دارد. افرادی که پیش از بارداری به فشار خون بالا، دیابت، مشکلات ریوی، بیماری‌های کلیوی و قلبی، اختلالات خودایمنی و یا بیماری‌های مقاربتی مبتلا هستند بیشتر در معرض سقط جنین و بارداری پر خطر قرار دارند.

• مشکلات بارداری: مشکلاتی مانند دیابت بارداری و فشار خون بالا (پره اکلامپسی) می‌تواند همزمان با بارداری به وجود بیاید و در صورت عدم مراقبت برای جنین و مادر خطرناک و یا حتی کشنده باشد. موارد دیگری مانند عفونت طی بارداری، کوتاه شدن دهانه رحم و احتمال زایمان زودرس نیز از جمله موارد خطرزا می‌باشد.

• حاملگی چندقلو: بارداری‌های چند قلو احتمال زایمان زودرس، دیابت بارداری و فشار خون را در مادر را افزایش می‌دهند.

• جفت سرراهی:جفت سرراهی منجر به خونریزی بیش از حد و مشکلاتی می‌شود که در برخی مواقع جهت کاهش احتمال خطر برای جنین و یا مادر، پزشکان مجبور به جراحی سزارین می‌شوند.

• اختلالات خونی: بیماری‌هایی مانند سلول داسی شکل می‌تواند احتمال ابتلاء به عفونت‌های دستگاه ادراری، سقط جنین، زایمان زودرس و محدودیت رشد جنین را افزایش دهد.

• چاقی: 35 درصد از خانم‌های بارداری در سنین بارداری دچار این مشکل هستند، چاق بودن و اضافه وزن منجر به مشکلاتی مانند پره اکلامپسی، دیابت بارداری، سقط جنین و مرده زایی خواهد شد.

در چه سنی بارداری پرخطر در نظر گرفته می‌شود؟

امروزه با پیشرفت علم پزشکی و افزایش مراقبت‌های حین بارداری و پس از زایمان نمی‌توان یک سن مطلق را به عنوان سن بارداری پر خطر در نظر گرفت، در گذشته به زنانی که اولین بارداری خود را در سنین بالای 35 سال تجربه می‌کردند عنوان پرخطر را اطلاق می‌کردند اما این روزها یک زن 35 ساله برای اولین زایمان تقریباً جوان در نظر گرفته می‌شود. صرف نظر از سن، زنی که وزن مناسبی دارد همیشه نسبت به زنانی که دچار اضافه وزن یا کاهش وزن شدید هستند در شرایط بهتری برای بارداری قرار دارند.

اما باید توجه داشت که با افزایش سن مشکلاتی ممکن است به وجود بیاید که برخی از شایعترین آن‌ها شامل موارد زیر می‌شود:

• افزایش خطر سقط جنین که در اکثر موارد به دلیل مشکلات کروموزومی جنین می‌باشد. (مشکلات کروموزومی برای جنین برای تمام زنان در هر سنی ممکن است اتفاق بیفتد اما احتمال رخداد آن با افزایش سن به طور قابل توجهی افزایش می‌یابد، به طور مثال این خطر برای یک زن 25 ساله 1 در هر 1000 مورد اتفاق ممکن است اتفاق بیفتد اما برای یک زن 45 ساله احتمال آن 1 مورد از هر 20 بارداری می‌باشد.
• افزایش خطر فشار خون و دیابت
• احتمال نیاز به سزارین (در گروه سنی بیش از 40 سال)

علائم هشداردهنده بارداری پرخطر

• بی حالی مداوم خانم باردار
• احساس درد شدید در نواحی شکم
• افزایش ناگهانی دمای بدن
• ترشحات غیر عادی واژن
• سردرد های مکرر
• مشاهده لکه بینی واژینال

تشخیص بارداری پرخطر

اگر یکی از شرایطی که پیشتر ذکر کردیم را دارید یا با معاینات اولیه، انجام سونوگرافی و آزمایشات دیگر، پزشک متخصص زنان می‌تواند تشخیص دهد که آیا شما در گروه بارداری پرخطر قرار دارید یا خیر.

در صورتی که بارداری شما پر خطر تشخیص داده شده است باید بدانید که بسیاری از افرادی که بارداری آن‌ها به عنوان پرخطر در نظر گرفته شده است بدون کوچکترین مشکلی توانسته‌اند بارداری خود را با تولد نوزادی سالم به اتمام برسند. در واقع بارداری پرخطر در بسیاری از مواقع بدین معناست که شما باید تحت مراقبت و حمایت بیشتری قرار داشته باشید. در مواردی لازم است که تعداد آزمایش بیشتر نسبت به سایر مادران باردار انجام دهید و در نهایت ممکن است شانس زایمان سزارین برای شما بیشتر باشد اما با رعایت دستورالعمل‌هایی که پزشک به شما اعلام می‌دارد و انجام مراقبت‌های لازم می‌توانید مطمئن باشید که این دوره را به خوبی سپری خواهید کرد.

اگر در معاینات اولیه بارداری پرخطر تشخیص داده شود، چه کاری باید انجام داد؟

اگر در معاینات اولیه بارداری، پزشک شما را در گروه بارداری پرخطر قرار داده است باید جهت مراقبت‌های بیشتر به مرکز درمانی مراجعه نمائيد که شامل بخش‌های زیر باشد:

• واحد سونوگرافی پیشرفته: جهت بررسی سلامت جنین به صورت مستمر در تمام دوران بارداری
• آزمایشگاه ژنتیک و واحد مشاوره ژنتیک: در صورتی که احتمال بروز اختلالات ژنتیکی در جنین شما وجود داشته باشد طی سه ماهه‌ی اول باید تحت آزمایشات ژنتیکی قرار بگیرید، نتایج این آزمایشات جهت ادامه یا خاتمه‌ی بارداری بسیار مهم می‌باشند.
• بخش مراقبت از جنین: جهت مانیتورهای ماهانه وضعیت سلامت جنین و اقدامات اولیه درمانی در صورت بروز هرگونه شرایط خاص
• بخش مراقبت‌های ویژه از نوزادان (NICU) : همان طور که اشاره کردیم یکی از مشکلاتی که در بارداری‌های پر خطر ممکن است ایجاد شود احتمال زایمان زودرس و جراحی سزارین می‌باشد، نوزادانی که زودتر از موعد به دنیا می‌آیند دارای شرایط خاصی هستند که احتیاج به مراقبت‌های شبانه روزی دارند و علائم حیاتی آنها باید به صورت مستمر بررسی شود، بنابراین جهت زایمان باید به مرکزی مراجعه نمایید که بخش مجهزی برای مراقبت از نوزادان نارس داشته باشد.
• بخش قبل از زایمان پرخطر: با توجه به اینکه افرادی که زایمان پر خطر دارند ممکن است در حین زایمان دچار شرایط پیچیده‌ای شوند لازم است که پیش از زایمان در بخش ویژه‌ای بستری شوند تا تمام شرایط آن‌ها مورد ارزیابی قرار بگیرد تا جهت زایمان طبیعی و سزارین با کمترین مشکلات آماده شوند.

نحوه کنترل و مدیریت خطرات و پیچیدگی بارداری‌های پرخطر

• ترک سیگار (سیگار کشیدن منجر به محدودیت رشد، خونریزی طی بارداری، زایمان زودرس و آسم دوران کودکی می‌شود)
• عدم استفاده از داروهایی که اثرات ناشناخته‌ای بر جنین دارند و کارآزمایی‌های بالینی کافی در مورد  عوارض جانبی آن‌ها بر جنین انجام نشده است. (داروهای غیرمجاز می‌توانند باعث محدودیت رشد، ناهنجاری‌هایی در جنین، خونریزی و زایمان زودرس شوند).
• اجتناب از مصرف الکل (منجر به مشکلات رشد در کودک می‌شود)
• اطمینان از تزریق تمام واکسن‌های ضروری پیش از بارداری (مانند سرخچه، آبله مرغان، سیاه سرفه و آنفولانزا)
• رعایت بهداشت فردی، شستشوی منظم دست‌ها، مصرف غذاهای سالم، عدم حضور در جمع‌های شلوغ و دیگر نکات بهداشتی سبب کاهش احتمال عفونت طی دوران بارداری می‌شود. (از آن‌جایی که مصرف طیف وسیعی از آنتی‌بیوتیک‌ها حین بارداری ممنوع می‌باشد بنابراین گاهی اوقات حتی یک عفونت ساده می‌تواند منجر به آسیب‌های جبران ناپذیر برای مادر و جنین شود)
• کاهش وزن پیش از اقدام به بارداری: شاخص توده بدنی بالای 30 به طرز قابل توجهی باعث افزایش احتمال ابتلا به فشار خون، دیابت، محدودیت رشد نوزاد، زایمان زودرس، پیچیدگی‌هایی حین زایمان، سزارین، خونریزی پس از زایمان، عفونت، ترومبوز و حتی مرگ مادران می‌شود). بنابراین ضروری است پیش از اقدام به بارداری تحت نظر یک متخصص تغذیه به وزن ایده آل دست پیدا کنید.
• اگر پیش از بارداری درگیر مشکلاتی مانند فشار خون بوده‌اید جهت عدم ابتلاء به مشکلاتی نظیر پره اکلامپسی باید پیش از اقدام به بارداری فشار خون خود را کنترل کنید و تمام دوران بارداری خود را تحت نظر پزشک باشید.
• اگر در بارداری‌های قبلی خود دچار مشکلاتی بوده‌اید باید پیش از اقدام به بارداری با متخصص زنان و زایمان و گاهی متخصص ژنتیک مشاوره پیش از بارداری داشته باشید تا با در نظر گرفتن تمام شرایط و انجام آزمایش‌ها و درمان‌های مناسب از ایجاد مشکلات مشابه در زایمان‌ بعدی پیشگیری شود.

برای بارداری پرخطر چه آزمایش هایی لازم است؟

در بارداری های معمو ل و یا پرخطر، انجام برخی از آزمایشات ضروری می‌باشد.

سونوگرافی تخصصی: سونوگرافی های تخصصی تمامی مشکلات جنین اعم از رشد غیر طبیعی را نشان خواهد داد. این سونوگرافی با استفاده از امواج صوتی به مشاهده کامل درون رحم می‌پردازد.

غربالگری DNA بدون سلول: با استفاده از این روش از خون مادر و جنین، دی ان ای را استخراج کرده و بر روز ژنوتیپ ها آزمایشات لازم را انجام می‌دهند.

غربالگری ژنتیکی: غربالگری های ژنتیکی دارای پیچیدگی های بیشتری هستند نظیر پرزهای جفتی و آمنیوسنتز و …. .